Leeftijdsgebonden maculadegeneratie: een veelbelovend spoor en een studie die slecht is uitgevallen

Koreaanse wetenschappers rapporteren de veelbelovende resultaten die werden behaald met genetische chirurgie met CRISPR-Cas9-nucleasen bij de behandeling van leeftijdsgebonden maculadegeneratie, een aandoening die leidt tot een progressief, onomkeerbaar gezichtsverlies. Met die techniek, waarmee je het DNA op een bepaalde plaats in het genoom precies kan knippen en corrigeren, zijn de vorsers erin geslaagd om gewijzigd DNA te injecteren in de ogen van muizen met een leeftijdsgebonden maculadegeneratie. Het DNA wordt ingebouwd in het genetische patrimonium van de cellen en de stamcellen van het netvlies. De onderzoekers hebben dan de progressie van de oogaandoening gevolgd met observatie van de vorming van nieuwe bloedvaatjes in het vaatvlies, de laag tussen het netvlies en de sclera, een probleem dat vaak voorkomt bij vochtige maculadegeneratie. Resultaat: de vorming van abnormale nieuwe bloedvaatjes zou met 58% verminderen. Er heeft zich echter geen disfunctie van de kegeltjes, een te verwachten bijwerking, voorgedaan. Enkel het gen dat codeert voor productie van VEGF, een groeifactor die de vorming van nieuwe bloedvaatjes stimuleert, werd gewijzigd.Prof. Kim Jeong Hun et al. hopen die resultaten te kunnen bevestigen bij de mens en hopen ze zelfs uit te breiden tot andere aandoeningen. Maar de feiten leren hoe voorzichtig je moet zijn met nieuwe behandelingen, die soms een ongebreideld enthousiasme opwekken.Een experimentele behandeling bij patiënten met een leeftijdsgebonden maculadegeneratie is immers slecht afgelopen. Drie vrouwen van 72 tot 88 jaar met een stabiele leeftijdsgebonden maculadegeneratie (met of zonder neovascularisatie) zijn bijna blind geworden na injectie van stamcellen afgeleid van autologe vetcellen in het glaslichaam van de twee ogen. In die studie werd echter een nogal speciaal protocol gevolgd: liposuctie van abdominaal vet, vermenging van het vet met plaatjesrijk bloed en daarna inbrengen van enzymen om stamcellen te verkrijgen. Een product dat de artsen nog dezelfde dag hebben ingespoten zonder de moeite te nemen om de veiligheid te testen op één van de twee ogen, zoals gebruikelijk is. Binnen 36 uur na de operatie hebben de patiënten een rist zeer ernstige bijwerkingen ontwikkeld: intraoculaire overdruk, netvliesloslating, verplaatsing van de ooglens en bloedingen. Die complicaties hebben geleid tot een ernstige, irreversibele daling van het gezichtsvermogen van beide ogen (van een visus van 20/200 tot volledige blindheid in één geval). En op de koop toe hadden de vrouwen 5000 dollar moeten betalen voor de ingreep.De drie vrouwen dachten dat ze gingen deelnemen aan een officiële klinische studie, aangezien de studie vermeld stond op een website van het National Institute of Health (NIH). Maar in werkelijkheid werd de studie uitgevoerd in een privékliniek in Florida,, die niet door de Food and Drug Administration was erkend, betreuren Amerikaanse oogartsen, die verslag van dat trieste verhaal hebben uitgebracht in the New England Journal of Medicine (2). Ze herinneren eraan dat ernstige klinische studies nooit worden betaald door patiënten die zich opgeven als vrijwilliger, en ze luiden de alarmklok voor dergelijke misbruiken.De schrijver van een redactioneel commentaar in the NEJM pleit voor een echte regulering van behandelingen op basis van stamcellen onder het toezicht van de FDA. Dat is momenteel nog niet het geval in de Verenigde Staten, waar bijna 600 ziekenhuizen dergelijke proeven uitvoeren. (referenties: (1) Genome Research, 16 februari 2017, doi: 10.1101/gr.219089.116,(2) NEJM, 16 maart 2017, doi: 10.1056/NEJMoa1609583)