Ziekenhuis wordt kunstwerk

AZ Sint-Maarten is het nieuwbouwproject dat de drie bestaande campussen Leopoldstraat, Zwartzustersvest en Rooienberg/Duffel overkoepelt. Vier jaar geleden werd begonnen met de bouw van het nieuwe ziekenhuis. Van bij de start werd de Kunstcel van de Vlaams Bouwmeester ingeschakeld om - zoals voorzien in het Decreet van 23 december 1986 - in het bouwproject een 'geïntegreerd' kunstwerk op te nemen. Geïntegreerd betekent dat kunst zich zowel inhoudelijk, contextueel, architecturaal als ruimtelijk kan verbinden met een plek. Voor de kunstopdracht in Mechelen werd van het idee vertrokken dat het kunstwerk onlosmakelijk verbonden is met het architecturaal project en bijgevolg niet zomaar kan verplaatst worden. Bouwheer is de vzw Emmaüs, voor de architectuur tekent VK Studio Architects, Planners en Designers.Decreet van 23 december 1986Wat houdt het Decreet van 23 december 1986 precies in? "Iedere publieke rechtspersoon die geheel of gedeeltelijk ten laste van de begroting van Vlaamse Gemeenschap/Gewest een gebouw opricht of verbouwt, iedere private rechtspersoon die met ten minste 30 percent subsidie ten laste van de begroting van Vlaamse Gemeenschap/Gewest een gebouw opricht of verbouwt, alsmede iedere private of publieke rechtspersoon waarmee Vlaamse Gemeenschap/Gewest een huurkoopcontract, leasingcontract of huurcontract voor 25 jaar of langer afsluit, moet volgens de hiernavolgende schaal een bepaald percentage van de bouwkosten besteden aan in het gebouw geïntegreerde kunstwerken", zo luidt het. De schaal is als volgt: 2% voor de eerste schijf tot 250.000 euro; 1,5% voor de tweede schijf tussen 250.000 en 1.250.000 euro; 1% voor de derde schijf tussen 1.250.000 en 2.500.000 euro; 0,5% voor de schijf hoger dan 2,5 miljoen euro. Elk beleidsdomein van de Vlaamse overheid kijkt voor zijn al dan niet gesubsidieerd gebouwenpatrimonium toe of het decreet wordt nageleefd.Niet zomaar elk kunstwerk komt in aanmerking. "Als kunstwerk wordt beschouwd elke vorm van scheppend werk, uitgevoerd door een levend kunstenaar op het gebied van de meeste diverse kunstdisciplines. Het kunstwerk kan uitgevoerd worden in een atelier of verwezenlijkt op de bouwwerf. Het kunstwerk dient geïncorporeerd te worden in het gebouw, de infrastructuur of de omgeving sensu stricto, zodat het het karakter krijgt van een onroerend goed of van een roerend goed onroerend door bestemming", zo schrijft het Decreet voor. Om deze projecten in goede banen te leiden werd in 1999 de reeds bestaande Kunstcel binnen het team van de Vlaams Bouwmeester opgenomen.Kunstcel Vlaams Bouwmeester"In 1996 kreeg de zorgsector via een omzendbrief van toenmalig Vlaams minister van Welzijn Wivina De Meester richtlijnen mee omtrent de toepassing van het Decreet van 1986. Met ingang van 7 februari 1996 werden alle nieuwe aanvragen voor subsidies slechts ontvankelijk verklaard als de bouwplannen duidelijk de integratie van een kunstwerk voorzien ter waarde van het decretaal bepaalde percentage van de totale bouwkost", zegt Katrien Laenen, coördinator van de Kunstcel, die de kunstopdracht voor AZ Sint-Maarten mee omkaderd en artistiek begeleid heeft.* "Sedertdien wordt het Decreet binnen de zorgsector loyaal en trouw toegepast met zeer mooie resultaten tot gevolg. De bouwheer is niet verplicht om met de Kunstcel in zee te gaan. Sommigen verkiezen zelf een commissie samen te stellen. Voor verscheidene ziekenhuizen (zie kaderstuk) hebben we de artistieke projecten begeleid, ook voor psychiatrische instellingen, kinderdagverblijven en zorginstellingen voor personen met een beperking. Maar toegegeven: het Mechelse project is een buitenbeentje."Een buitenbeentje omdat gekozen werd voor een monumentaal kunstwerk dat een grote zichtbaarheid in het publiek domein heeft door zijn integratie in de voorgevel. Een buitenbeentje ook omwille van de bijzonder geoliede samenwerking tussen de verscheidene partners, zo meent Katrien Laenen. "Van bij de start is er een heel bijzondere band ontstaan tussen de diverse partners: de bouwheer, de architect en de kunstenaar, en in een latere fase zelfs de aannemer. Vrijwel uniek is zowel de sterke betrokkenheid van de gebruikers, zijnde het verplegend personeel, de artsen en het logistiek personeel, waarvan een delegatie mee aan tafel zat bij de artistieke selectie en verdere fases in de technische ontwikkeling van het artistieke basisconcept, als de grote inspanningen die er geleverd werden op vlak van communicatie naar personeel in de verschillende fases van het project. Bij de uitwerking van het kunstwerk is een uitzonderlijk goede samenwerking tot stand gekomen tussen architect en kunstenaar. De architect hield van bij de aanvang rekening met de artistieke verzuchtingen van de kunstenaar; de kunstenaar stelde zich zeer soepel op bij de technische uitwerking van het kunstwerk."Urbane landschappenDie kunstenaar is Koen van den Broek (1973), een gerenommeerd artiest die een internationaal parcours kan voorleggen. Van den Broek studeerde architectuur (niet onbelangrijk in deze!) en werkte begin jaren 2000 samen met de Amerikaanse kunstenaar John Baldessari, een van de grondleggers van de conceptuele kunst. Koen Van den Broek werkt samen met galeries in New York, Seoul, Keulen en Brussel. Zijn werk is te vinden in grote musea in San Francisco, Los Angeles, Seoul, Oslo, Parijs... Hij opteert voornamelijk voor fotografie en schilderkunst, vaak gecombineerd. Van den Broek is gefascineerd door urbane landschappen die hij omzet in een abstracte beeldentaal, zo ook in het project AZ Sint-Maarten.Waarom kunst in een zorgarchitectuur integreren? Heeft kunst een helende werking? "Een kunstwerk is een rustpunt", zegt Koen van den Broek in dat verband. "Ik hoop dat het werk de dagelijkse beleving van patiënten, bezoekers, voorbijgangers, artsen en verplegers ondersteunt. Dat het telkens nieuwe perspectieven en indrukken opent, waardoor je misschien ook de dingen die je meemaakt in een ander perspectief kunt plaatsen."Functioneel en signaalfunctie"Het kunstwerk heeft ook een belangrijke signaalfunctie", voegt Jan Claesen, technisch directeur en projectleider nieuwbouw AZ Sint-Maarten eraan toe. "Het kunstwerk is verwerkt in de ruggengraat van het gebouw, de centrale as. De kleurvakken en vormen zullen de bezoekers helpen om zich te oriënteren in het gebouw. Medewerkers en artsen kunnen zich dan weer met bepaalde delen van het kunstwerk identificeren. Hun werkplek is onlosmakelijk verbonden met de kleur en vorm van 'hun' deel van het kunstwerk." Frederik Wyseur, die de communicatie voor het nieuwe ziekenhuis behartigt, vult aan: "De kleuren van het kunstwerk - geel, blauw en rood - worden zelfs hernomen in de signalisatie op de parking van het ziekenhuis. Op die manier sluit het hele gebouw aan bij het kunstwerk en wordt de integratie totaal." "Bovendien is het kunstwerk ook erg functioneel", zegt Erik Vereecken, project directeur healthcare, architect VK Studio Architects, Planners & Designers. "Het kunstwerk is transparant, maar het filtert ook het daglicht en het doet tegelijk dienst als zonnewering."Het kunstwerk neemt de hele voorgevel in beslag en is niet alleen volledig zichtbaar vanop de parking die plaats biedt aan 1600 voertuigen, maar ook vanop de drukke expressweg die Mechelen met Heist-op-den-Berg verbindt. Bezoekers van AZ Sint-Maarten zullen er niet naast kunnen kijken.Sedert 1 januari 2016 ressorteert de Kunstcel onder het Departement Cultuur van de Vlaamse overheid.