Verontrustende peiling bij toekomstige artsen - Gertjan Vereecke

Beste professor, Ik ben student 4e master geneeskunde en vol goesting om volgend jaar te beginnen werken in een huisartsenpraktijk. Ik wil bij deze eerst en vooral zeggen dat mijn algemeen gevoel over onze opleiding uiterst positief is. Dit neemt niet weg dat ik de nood voelde om te reageren op uw opiniestuk in De Standaard. Ik begrijp dat opiniestukken geschreven worden om een maatschappelijk debat uit te lokken. Dat er niet veel plaats is voor nuance maar eerder een zwart-witte schrijfstijl wordt gehanteerd is dan ook geen verrassing. Maar ik ben toch geschrokken van de manier waarop u omgaat met percentages van 18- jarigen i.v.m. hun politieke voorkeur en tendensen beschrijft in het auditorium waaruit het 'individuele schuldmodel' naar voor komt als één van de sterkste drijfveren van uw eerstejaars. Ik vind dit eerder kort door de bocht en verrassend van iemand die ons met hart en ziel onderwijst in 'evidence based medicine'.In het eerste jaar van de opleiding arts begon vorige week met veel enthousiasme het opleidingsonderdeel 'Gezondheid en maatschappij'. Het is voor studenten altijd een nieuwe ervaring, de confrontatie met disciplines als psychologie, antropologie, milieugezondheidszorg, gezondheidspromotie, sociologie en concepten als sociale ongelijkheid en gezondheid. In die lessen verkennen we via een peiling de opvattingen van studenten over maatschappelijke thema's. We vragen ook naar hun politieke voorkeur. In de voorbije jaren leverde dat interessant materiaal op, toekomstige tendensen werden vaak al vroeg zichtbaar bij de studenten. Zo zagen we in de voorbije jaren de opgang van de N-VA (tot boven de 30 procent bij de studenten vorig jaar). Bij de peiling vorige week werden we voor het eerst in vijftien jaar geconfronteerd met een rechtse politieke meerderheid: meer dan de helft van de studenten kiest voor N-VA (24 procent), Open VLD (24 procent) of Vlaams Belang (7 procent). Andere resultaten: 20 procent voor Groen (zoals in de voorbije jaren), 12 procent voor CD&V, 6 procent voor de SP.A en 5 procent voor de PVDA. Het is een merkwaardig resultaat: de terugkeer van Vlaams Belang, de voorbije drie jaar niet aanwezig, en in één jaar tijd bijna een verdubbeling van de Open VLD-stemmers. We moeten de cijfers relativeren, ze zijn slechts een momentopname, maar toch. Is het zo dramatisch dat u niet meer weet wat u moet aanvangen met u studenten? Nog steeds 43% stemt centrum, links of extreem links. Ik ben er van overtuigd dat de 1ste jaar studenten geneeskunde bepaalde intellectuele capaciteiten hebben maar dat het merendeel pas gedurende de volgende jaren de kleuren van de politiek zal leren kennen. Als ik naar mezelf kijk was ik op 18-jarige leeftijd hoofdzakelijk bezig met plezier maken in het leven en keek ik niet naar politieke debatten en las nauwelijks kranten. Wel was mijn keuze om in de zorgsector terecht te komen gedreven vanuit een interesse in het menselijk lichaam en een maatschappelijke betekenis willen hebben in combinatie met een correcte verloning. Zouden de cijfers niet beter voor interpretatie vatbaar geweest zijn indien uw eerste vraag geweest was wie al eens een partijprogramma las, wie wekelijks de politieke debatten volgde op Canvas of hoeveel procent duidelijk het verschil kan uitleggen tussen 'links' en 'rechts'? Ik ben er namelijk van overtuigd dat een meerderheid van de 18-jarigen hoofdzakelijk beïnvloed wordt door andere factoren zoals hun ouders, luchtige tv-programma's met geestige en minder geestige politici,..De studenten in het eerste jaar geneeskunde zijn geselecteerd, zijn gemotiveerd om arts te worden, intelligent en hebben meestal een open blik op de samenleving. Het zijn studenten aan wie het prettig lesgeven is. In het debat volgend op de stemming kwamen twee elementen naar voren: studenten sluiten sterk aan bij het 'individuele-schuldmodel': wie niet succesvol is, heeft onvoldoende zijn best gedaan. Voor toekomstige artsen, die vaak met kwetsbare mensen zullen te maken hebben die door onkans en ziekte toch in de problemen geraken, hoewel ze 'hun best doen', is dat toch een merkwaardige opvatting. Staat dat niet in contrast met een waarde als mededogen, toch een basis in de hulpverlening? Dat er nauwelijks studenten van etnisch-culturele minderheden in het auditorium zitten, heeft volgens de studenten te maken met het feit dat ze onvoldoende hun best doen. 'Kijk maar naar de vrouwenemancipatie', geven ze als voorbeeld, 'de vrouwen hebben het in veertig jaar zelf voor elkaar gekregen dat ze de meerderheid vormen bij de studenten geneeskunde.' Ik was niet aanwezig tijdens het debat maar ken wel de teneur van vraag-antwoord sessies in auditoria waarbij mondige studenten gemakkelijk het woord nemen en de vragen die bij de andere geïnteresseerde studenten opkomen niet steeds aan bod komen. Daarnaast waren ook 43% centrum, linkse en extreem linkse stemmers aanwezig. Bent u vanuit de huidige politieke omstandigheden en uw eigen overtuiging niet wat snel overgegaan naar de conclusie i.v.m. het 'individueel schuldmodel'? Ik kan mij onmogelijk voorstellen dat verstandige jonge mensen, die rechts- en centrum stemmen, massaal van mening zijn dat iedereen geboren wordt met gelijke kansen en zonder hulp van de gemeenschap moeten vechten om kansen te krijgen. Ik voel persoonlijk meer een stroming waarbij jongeren vinden dat elke burger binnen zijn eigen mogelijkheden verantwoordelijkheid dient op te nemen en een maatschappelijke bijdrage levert. Daarenboven zegt u dat de algemene teneur in het auditorium voor de reden van te weinig etnisch-culturele aanwezigheid is omdat ze hun best niet genoeg doen. Hadden we dan geen torenhoge percentages Vlaams Belang stemmers gezien en nog hogere percentages voor rechtse en centrumrechtse partijen? Een peiling in Artsenkrant in 2014 stelde dat 9% GROEN stemde en minder dan 5% SPA en PVDA. Zijn er dan ca. 90% van onze artsen niet empathisch of sociaal gedreven? Nochtans was er in 2013 een grote gezondheidsenquête waaruit bleek dat 95 % van de patiënten zeer tevreden is over de zorg bij zijn huisarts of specialist. Ze vonden dat hun artsen voldoende tijd maakten, verstaanbaar uitleg gaven, ruimte gaven voor vragen en ze voelden zich betrokken in het beslissingsproces over zorg en behandeling. Als we de percentages in het werkveld naast deze van het auditorium leggen denk ik trouwens dat de linkse strekking tevreden kan zijn want er zitten veel meer GROEN-stemmers en SP.A-stemmers in uw auditoria dan in de huisartsenpraktijken en ziekenhuizen in Vlaanderen.Wie wil naar ontwikkelingslanden? Een tweede element in het debat was de loopbaankeuze. Ook hier dit jaar voor het eerst merkwaardige cijfers: slechts 11 procent van de studenten wil in de toekomst huisarts worden, waar dat de voorbije jaren altijd meer dan 20 procent was. 62 procent wenst te specialiseren, het hoogste percentage ooit bij deze peiling. Ook opvallend: slechts 3 procent ziet zijn loopbaan in ontwikkelingslanden, waar dat de voorbije jaren constant 12 procent was. Zoals steeds heeft één op de vijf nog geen keuze gemaakt. Ook dit resultaat roept vragen op: als we de vergrijzing en de toename van de chronische aandoeningen in Vlaanderen willen opvangen, moeten er het komende decennium jaarlijks minstens 300 huisartsen bijkomen. Momenteel lukt dat nog: voor het eerst zullen in dit jaar 320 huisartsen in Vlaanderen afstuderen. Onlangs benadrukte de Strategische Adviesraad Welzijn en Gezondheid en Gezin in Vlaanderen nog hoe belangrijk het is meer generalisten op te leiden om de toekomstige gezondheids- en welzijnsnoden te kunnen lenigen. Ook hier merk een serieuze vleug van wantrouwen naar de toekomstige sociale vaardigheden van uw studenten. Alleen meen ik mij te herinneren dat u vorige week tijdens de les ons nog proficiat wenste omdat we met zoveel huisartsen zullen afstuderen dit jaar. We zijn met meer dan 100 binnen de Universiteit Gent wat de 20% bij aanvang van de opleiding stevig overstijgt. Daarnaast kan ik mij ook inbeelden dat mensen die slagen voor het ingangsexamen gemotiveerder en meer carrièregericht zijn en hiervoor in de laatste jaren van hun middelbaar al extra inspanningen leverden. Dat deze mensen geneigd zijn naar specialistische geneeskunde heeft volgens mij te maken met voelbare verschillen in rang en stand tussen huisartsen en specialisten. Een opwaardering van het huisartsenberoep t.o.v. specialistische geneeskunde kan hierbij op zijn plaats zijn. Ook is het in de huidige tijden niet abnormaal dat de verloning daarbij een rol speelt. Moet er dan niet dringend werk gemaakt worden van een nivellering tussen de lonen van huisartsen en sommige specialisten? Ook in uw les vorige week kwam het duizelingwekkende verschil van lonen in de geneeskunde aan bod. De best verdienende specialisten verdienen tot 8 keer meer dan de mindere verdieners. Ikzelf ben, net zoals u, van mening dat dit ongelofelijk verkeerd zit maar denk dat slechts enkelingen hiervoor 13 jaar van hun leven opleiding willen volgen. Wie echt enkel rijk wil worden, zonder daarbij de mensheid te helpen, kan via andere wegen zonder deze lange opleiding kiezen voor een carrière waarbij veel geld verdienen op de eerste plaats staat. Ik loop momenteel stage in een wijkgezondheidscentrum en heb bijzonder veel respect voor artsen in wijkgezondheidscentra die werken voor een vast loon welk significant lager is dan wat een andere huisarts verdient. Ik denk dat voor bepaalde stedelijke gebieden dit een bijzondere meerwaarde is omdat de patiënten gratis gebruik kunnen maken van de eerste lijn. Anderzijds denk ik dat het utopisch is om dit systeem te veralgemenen want dan zullen vele jongeren niet meer kiezen om huisarts te worden. Verloning is al altijd bij vele mensen een factor geweest die meespeelt in een studiekeuze. Daarbij staat een goede verloning, in elke sector maar zeker in de gezondheidszorg, nog altijd niet gelijk aan graaien wat men graaien kan. Een betere controle en verdeling van de 'loonkoek' van artsen en het indijken van buitensporigheden kunnen naar mijn gevoel die enkelingen die met een verkeerde attitude starten aan de opleiding reeds uitfilteren. Daarnaast denk ik dat vele studenten met goede moed beginnen aan de opleiding maar eens ze in het assistentschap verzeilen gefrustreerd geraken. Jarenlang werken voor soms maar een fractie van het loon van de begeleidende specialist, heel veel uren kloppen en dit in verschillende ziekenhuizen over heel Vlaanderen verklaard deze frustratie. Dat dan na 13 jaar 'zwoegen' de attitude bij sommige opspeelt om op hun beurt ook langs de kassa te passeren is verwerpelijk maar vanuit menselijk standpunt niet altijd onbegrijpelijk.Angst voor de ander Deze vaststellingen vragen om reflectie en analyse. Wat is er aan het gebeuren met deze generatie toekomstige artsen? Het wordt een belangrijke taak om hen essentiële competenties van een hulpverlener bij te brengen, zoals empathie, begrip voor falen, nood aan cohesie, als het individuele-schuldmodel en de absolute keuzevrijheid zo zwaar doorwegen? Is de angst voor de ander, voor het onbekende in die mate toegenomen dat jongeren op zichzelf terugplooien? Is autonomie en de individuele ambities realiseren, belangrijker dan verbinding en dienstbaarheid aan wie het moeilijk heeft? Ik vind de link tussen politieke kleur en kwaliteitsvolle zorgverlening kort door de bocht en gevaarlijk. Hierbij voel ik mij persoonlijk aangesproken en wat ongemakkelijk. Ikzelf, als niet politiek geëngageerde student, neig momenteel namelijk meer naar centrum of rechtse zijde. Dat neemt echter niet weg dat ik wel sterk gedreven ben door mijn onrechtvaardigheidsgevoel en wel sterk zal op komen voor minderheden, wel begrip heb voor falen en denk wel, zoals de overgrote meerderheid van geneeskunde studenten, te beschikken over mededogen en empathie ondanks mijn 'politieke kleur'. Ik geloof steevast dat links, centrum en rechts de kwaliteit van onze gezondheidszorg hoog in het vaandel dragen en dat ondanks ons logge Belgische systeem veel van uw wetenschappelijk sterk onderbouwde toekomstideeën over huisartsengeneeskunde hun toegang zullen vinden de komende decennia.Interessant is ook het profiel van Facebookvrienden van de studenten. Uit onze bevraging blijkt dat het vooral gaat om personen die tot de eigen sociaal-culturele groep behoren: 84 procent van de eerstejaars geeft aan dat minder dan 6 procent van de vrienden op sociale media behoort tot etnisch-culturele minderheden. 82 procent geeft aan dat minder dan 10 procent van hun digitale vrienden secundair onderwijs of minder als hoogste opleidingsniveau heeft. Het zal dus nodig zijn om studenten met andere realiteiten in contact te brengen, zodat ze de bredere maatschappelijke context leren ervaren, en begrijpen wat de effecten daarvan zijn op ziekte en gezondheid. Aandacht voor sociale determinanten van gezondheid is essentieel. Onze universiteit geeft op dat vlak een duidelijk signaal door op 18 maart aan Michael Marmot een eredoctoraat te geven. De Britse epidemioloog heeft de vaststelling dat arm zijn ziek maakt en ziek zijn arm maakt uitvoerig gedocumenteerd. Het leert ons dat leefstijl (voeding, gedrag...) steeds in de context van opleiding, inkomen, werk- en woonomstandigheden moet worden bekeken. In de opleiding brengen we studenten in contact met gezinnen die in armoede leven of afkomstig zijn uit andere culturen. Ik ben bezorgd over deze ontwikkelingen bij de studenten. Het is duidelijk dat de opleiding alleen dit probleem niet kan oplossen: een grondige bezinning over het model waar de samenleving voor kiest is noodzakelijk. Het is niet mogelijk om betrokken, kwaliteitsvolle hulpverleners opleiden als belangrijke maatschappelijke stromingen ertoe leiden dat solidariteit en mededogen worden ingeruild voor de focus op 'eigen schuld' en 'míjn carrière'. Het is vanzelfsprekend dat u uw opinie geeft en dat u uw bezorgdheid wilt uiten maar ik vind het spijtig dat dit artikel een sterke politieke kleur draagt. U lijkt mij maatschappelijke problematieken zonder veel onderbouwing te enten op een lichting geneeskunde studenten die morgen misschien op N-VA stemmen en overmorgen op GROEN. Mijn persoonlijke ervaring leert dat tussen de laatstejaars huisartsstudenten er een enorme verscheidenheid aan politieke kleur aanwezig is. Ook heb ik vrienden die en liever niet gaan stemmen omdat ze niet geloven dat hun stem verandering zal brengen, wat gezien het oeverloze politieke gepalaver, zeker ook verstaanbaar is. Maar de baseline voor mij is dat ik onder al deze verschillend geïnspireerde mensen geen enkel causaal verband zie tussen politieke voorkeur en sociaal engagement, maatschappelijke voeling, mededogen,.. Dus als u mij persoonlijk de titel van uw opiniestuk zou vragen: 'Wat is er aan de hand met mijn studenten?' dan zou ik u graag bij deze geruststellen. De huidige generaties artsen zijn meer en meer aan het afstappen van de paternalistische geneeskunde en werken steeds meer, en terecht, evidence based. Dat is de verdienste van de opleiding. Dat u daarnaast extra aandacht besteed aan de groeiende diversiteit in onze samenleving en het belang van communicatieve vaardigheden kan ik alleen maar toejuichen. Geschreven met het hart op de tong.