Denis Mukwege (60) is willens nillens uitgegroeid tot de ambassadeur van de strijd tegen het gebruik van verkrachting als oorlogswapen. In het Panzi-ziekenhuis in Bukavu behandelt hij jaarlijks liefst 3.000 vrouwen die seksueel verminkt werden. Liefst zou hij zich niet hoeven bezig te houden met het herstellen van recto-vaginale fistels via laparoscopie. Hij droomt ervan om gewoon weer als obstetricus te kunnen werken, want daar is hij tenslotte voor opgeleid. Daarom ook richtte hij eind van de jaren 1990 ten zuiden van het Kivu-meer het Panzi-ziekenhuis op: om zwangerschappen en bevallingen te begeleiden, om pasgeboren baby's en hun mama's te verzorgen.
Vanaf zijn allereerste patiënte 'herstelt' dr. Mukwege echter zonder ophouden vrouwen, meisjes en baby's die door gewapende troepen werden verminkt. De Congolese samenleving is volgens hem mede verantwoordelijk voor de oorlogsmisdaden en de permanente bedreigingen die het land teisteren. Een interview.
U volgde in ons land een Europese opleiding in de digestieve chirurgie. In hoeverre zijn opleiding en technologie essentieel voor de medisch directeur van het Panzi-ziekenhuis?
Denis Mukwege: Bij steekwonden door speren of bajonetten, al dan niet voorzien van toxische stoffen, ontstaan perforaties in die delen van het lichaam die het meest kwetsbaar zijn: de geslachtsorganen, het urinaire en het spijsverteringsstelsel. Dankzij de laparoscopie is de behandeling geëvolueerd. We zien jonge meisjes met abnormale verbindingen tussen het spijsverteringskanaal en de geslachtsorganen. Meestal namen we hierbij onze toevlucht tot een colostomie, met alle psychologische implicaties van dien. Met de nieuwe technologie zijn we niet aan ons proefstuk toe, we hebben nu een protocol dat zeer goed werkt. Tientallen vrouwen hebben we al geopereerd, met uitstekende resultaten. Ze worden als het ware herboren.
Kunnen die vrouwen na de ingreep opnieuw normaal leven?
Medisch gesproken kunnen we meer dan 95% van de fysiologische problemen corrigeren. Vrouwen die incontinent waren, worden in vele gevallen weer continent. Jammer genoeg is er een hoog percentage onvruchtbaarheid na een verkrachting. In vele gevallen gaat het om collectieve verkrachtingen. Vaak worden die vrouwen ook besmet met soa's, en hebben ze geen toegang tot de zorgverlening. Als wij ze in het ziekenhuis te zien krijgen, is het meestal te laat. Dan is de vernieling in het abdomen al te ver gevorderd.
Worden tijdens uw afwezigheid ook vrouwen opgenomen en geopereerd in het Panzi-ziekenhuis?
Tien jaar geleden was dat problematisch, vermits ik de enige dokter was die operaties verrichtte. Gezien de workload was ik echter al vrij snel verplicht om collega's op te leiden. Het ziekenhuis is nu zelfs uitgegroeid tot een heus opleidingscentrum. Zeven artsen kunnen er opereren. Ze zijn jonger dan ik, dus ben ik ervan overtuigd dat ze dat ook beter kunnen dan ik. Voor bepaalde moeilijke gevallen is wel enige ervaring vereist, maar de jonge collega's zijn heel erg toegewijd.
We kiezen voor een holistische aanpak, op basis van vier pijlers: medische verzorging, psychologische ondersteuning, socio-economische re-integratie en juridische bijstand. Vrouwen die seksueel worden verminkt, ondergaan die situatie in vele gevallen lijdzaam. Ze denken dat het hun lot is als je een vrouw bent. Wij bieden hen ook juridische ondersteuning: de vrouwen moeten hun fundamentele rechten kennen, en beseffen dat ze mens zijn, en niet alleen vrouw. We merken dat hen dat helpt om te leren beseffen dat ze zich niet zonder meer bij deze situatie mogen neerleggen. Als ze beslissen om klacht neer te leggen, dan helpen wij hen daarbij. Zes advocaten en vier juristen staan ter beschikking om hun dossiers op te volgen. We informeren de slachtoffers over hun rechten maar uiteindelijk beslissen ze zelf om al dan niet een rechtszaak aan te spannen. Amper vijf procent gaat daar op in.
Hebben die processen al iets opgeleverd?
Tot nog toe heeft geen enkele rechtszaak voldoening geschonken. De Congolese overheid doet totaal geen inspanning om de slachtoffers te vergoeden. Vaak zijn het ook de 'kleine garnalen' die vervolgd en veroordeeld worden, terwijl de opdrachtgevers met rust worden gelaten of zelfs vereerd worden. Dat zal de daders zeker niet ontmoedigen.
Uit Artsenkrant 2387 van 5 december 2014
(Vertaling Veerle Caerels)
'Verkrachting en oorlog hebben zelfde effecten'
"De verkrachtingen in Oost-Congo hebben niets met seksueel misbruik te maken", zegt dr. Denis Mukwege. "Deze verkrachtingen hebben dezelfde gevolgen als het gebruik van oorlogswapens. Als mensen zulke gruwel zien, is hun eerste reactie: vluchten. Dat veroorzaakt massieve volksverhuizingen met alle sanitaire problemen van dien. Honger en armoede, leven in vluchtelingenkampen... Verkrachting tast de menselijke waardigheid aan."
"Een tweede gevolg is de demografische terugval", vervolgt Mukwege. "Door besmetting raken vele meisjes onvruchtbaar. En de vrouwen met hiv verspreiden de ziekte rondom zich, maar zullen ook hun eigen kinderen besmetten. Verkrachting is een oorlogswapen dat de bevolking vernietigt via de vrouw."
"Tegelijk raakt het sociale weefsel beschadigd. Daardoor kan de bevolking zich niet meer organiseren. Mensen verliezen hun bloedverwanten, raken geïsoleerd. Totaal onschuldige kinderen blijven achter met existentiële vragen. Een generatie mensen van wie de band met hun verleden doorgeknipt wordt, dat stuurt de maatschappij volledig in de war. In een klassieke oorlog heb je economische doelwitten, de grondstoffen worden geplunderd. Maar door de vrouwen te beschadigen, valt de lokale economie helemaal plat. Die lokale economie, die gebaseerd is op de landbouw, wordt in Congo immers gedragen door de vrouwen."
Vraag is hoe Europese of Belgische beleidsmensen zich kunnen mobiliseren? Mukwege is sceptisch: "Er is geen grote politieke verandering mogelijk als de consument niet reageert. Politici komen pas in actie als de basis daarop aandringt. Al 15 jaar lang wordt de informatie afgeblokt, ze circuleert onvoldoende, en uiteindelijk blijft alles doorgaan. Pas als de consument zegt 'wij consumeren niet meer als dit soort misdaden niet stopt', zal er een einde komen aan de gruwel."
F.R. /V. Ca.