...

De helft van de prijs gaat dus naar neurobioloog John O'Keefe van het University College in Londen. In 1971 ontdekte hij wat de rol is van de zenuwcellen in de hippocampus waarvan hij de signalen registreerde. Hij merkte dat er bij ratten een verband bestaat tussen de hersenactiviteit in dit gebied en de positie van het dier in de ruimte. Op elke plaats waar het dier zich bevindt, in een ruimte of in een doolhof, licht een specifieke zone in de hippocampus op, ongeacht de kijkrichting van het dier. John O'Keefe concludeerde daaruit dat de hippocampus tal van kaarten maakt aan de hand waarvan het knaagdier kan weten waar het zich bevindt. Op die manier zou de herinnering aan een bepaalde omgeving worden opgeslagen in dit deel van het brein als een combinatie van activiteiten door "positioneringscellen" ("place cells"). Dat is het eerste onderdeel van de "hersen-gps". Daarna was het wachten tot 2005, toen May-Britt en Edvard Moser, respectievelijk psycholoog en neurofysioloog van opleiding, een ander sleutelelement van de gps identificeerden: de rastercellen ("grid cells"), die niet alleen geactiveerd worden wanneer de rat langs een bepaalde plaats komt, maar langs meerdere plaatsen. Van die cellen, die in een hersenzone dicht bij de hippocampus gelegen zijn, de entorhinale cortex, bestaan er verschillende groepen die telkens een zeshoek bepalen waarmee de ruimte in vakjes kan worden verdeeld. Afhankelijk van de neuronen die geactiveerd worden en die het traject van de rat volgen, kan het dier de coördinaten van zijn positie min of meer bepalen en op die manier ook weten welke richting het uitgaat en welke afstand het aflegt. Samengevat: O'Keefe heeft de kaart gevonden en het Noorse koppel het coördinatenstelsel. Het ene vult het andere aan en stelt een dier in staat om door de ruimte heen te navigeren, of ten minste om op zijn pootjes te blijven staan en een richting te kiezen. Met de bekroning van deze twee studies over onze oriëntatiezin bevestigt de Zweedse academie de hoop die ze wekken voor onze gezondheid. Uit recentere studies, waarbij gebruik werd gemaakt van medische beeldvorming, blijkt inderdaad dat het organisatorische systeem dat bij ratten werd aangetoond, een tegenhanger heeft bij mensen. Bovendien kunnen we dankzij deze studies beter begrijpen welke mechanismen een rol spelen bij het verlies van het ruimtelijke geheugen waarmee alzheimerpatiënten te maken krijgen. We weten immers dat de hippocampus en de entorhinale cortex bij die aandoening al zeer vroeg worden aangetast, waardoor patiënten het moeilijk krijgen om te weten waar ze zich bevinden in de ruimte en om een vertrouwde omgeving te herkennen. John O'Keefe en het echtpaar Moser, het vijfde koppel dat een Nobelprijs krijgt, ontvangen elk de helft van acht miljoen Zweedse kronen (ongeveer 881.000 euro), het bedrag dat aan de prijs is verbonden.